Indonesie verliest een grote vriend

In Indonesie droeg Ome Jim, hier met de Noord-Sumatraanse gouverneur Pardede, altijd zijn olijfgroene of donkerblauwe Safaripak (Eigen foto)

Afgelopen vrijdagavond zat ik in een karaokezaaltje met mijn Indonesische familie en vrienden, toen plotseling mijn mobieltje overging.

Uit Nederland kwam het droevige nieuws: Jim Janssen van Raaij was overleden.

In Den Haag kende menigeen hem als raspoliticus die altijd zijn eigen standpunten durfde in te nemen, en tevens een gezellige Bourgondier was.

Minder mensen weten dat ‘Jimmy,’ zoals vrienden hem kenden, als kleine jongetje in de Japanse jappenkampen had gezeten. Zijn vader was bijna gestorven tijdens de aanleg van de Birma Spoorweg. “De atoombom op Hirosjima heeft ons leven gered,” vertelde hij me tijdens zijn bezoek aan Jakarta.

Ondanks zijn traumatische jeugdherinneringen in de eilandenarchipel, bezat Jim Janssen van Raaij een enorme liefde voor Indonesie. Hij was geboren op het eiland Bangka en keerde na de oorlog gedwongen terug naar Nederland.

In 2004 was ik zelf nog maar net in Indonesie, toen ik heuglijke nieuws uit Nederland kreeg. Jim Janssen van Raaij kwam naar Jakarta.

Altijd gekleed in een militair safaripak was Ome Jim een man van actie. Zijn vele bezoeken aan Indonesie vormden voor mij het begin van veel komische en soms ook gevaarlijke avonturen.

Een van zijn bezoeken bracht ons naar Sumatra, waar hij als lid van de Lutherse kerk het eiland Nias wilde helpen. Het primitieve eiland was kort na de tsunami in Atjeh getroffen door een zware aardbeving.

Jim Janssen van Raaij kwam hoogstpersoonlijk naar de Sumatraanse stad Medan om polshoogte te nemen. Via zijn grote netwerk, zaten we al snel in de prive-residentie van de almachtige gouverneur van de provincie Noord-Sumatra, Rudolf Pardede en zijn charmante vrouw. In de gastenzaal stelden verschillende predikanten en dominees van protestantse kerken in Sumatra zich voor.

Als een Hollandse generaal zat Ome Jim tussen de stevige Sumatraanse mannen. Iedereen was doodsstil aan het luisteren naar een toespraak van een kerkleider uit Nias. Plotseling zag ik in mijn ooghoek een klein hondje de gastenzaal in lopen. Het was het geliefde huisdier van mevrouw Pardede. Ik was inmiddels te weten gekomen dat de heer van Raaij zelf geen groot liefhebber was van honden.

Het beestje liep de zaal door, langs de schoenen van de doodstille Sumatraanse predikanten. De kleine hond negeerde de dominees, maar bleef plotseling stilstaan bij een groot Hollands been. Daar begon het te kwispelen. Seconden later begon het hondje zelfs tegen het spierwitte been met de safaribroek aan te rijden. Niemand minder dan de heer Janssen van Raaij was het slachtoffer geworden van het hondje.

Intussen bleef iedereen doodstil en ongestoord naar de toespraak luisteren. En toen was de maat vol. De imposante Janssen-Van Raaij wees met zijn grote arm naar de uitgang en riep met militaire stem kordaat: ‘Go away. You go now,” tegen het kleine hondje. Maar het beestje bleef stug tegen het been van de Rotterdamse politicus rijden.

Temidden van de tropische warmte in deze vergadering werkte de gehele scene flink op mijn lachspieren. Eindelijk kwam een assistant van de gouverneur naar Janssen van Raaij gerend om het hondje weg te grissen.

Een dag later vertelde Ome Jim zelf een van zijn vele beroemde anekdotes. Hij sprak namelijk Pasar Maleis, het oude Indonesisch, zonder de nieuwe toegepaste grammatica van de Indonesische republiek. Ome Jim had zelf redelijkerwijs de nieuwe grammatica in zijn Pasar-maleis verwerkt en gaf standaard toespraken in het Indonesisch.

Zo introduceerde hij zich op een keer bij een Indonesisch publiek met de tekst: “Saya lahir di pulau Bangka. Saya hidup di Belanda. Dan saya menginggal di Rotterdam.’ Het publiek gilde het plotseling uit van het lachen.

De heer Janssen van Raaij had zich namelijk versproken: “Ik ben geboren op Bangka. Ik leef in Nederland. En ik ben overleden in Rotterdam.” Per ongeluk had Janssen van Raaij het woord tinggal of te wel verblijven vervoegd naar ‘meninggal,’ met de overtuiging dat dit nu het correcte Indonesisch was. Maar in de huidige Indonesische taal betekent meninggal: overleden zijn.

Daarna maakte ik nog vele avonturen mee met de grijze Emminentie (Zie het verhaal: met Tom Cruise naar Nias.).

Op vrijdag ‘meninggal’ oftewel overleed James Janssen van Raaij in Den Haag op 77-jarige leeftijd.

Indonesie heeft hiermee een grote vriend verloren.

O

Rechtszaak van de Eeuw

Twee symphatisanten van Antasari, waarvan een gekleed in t-shirt met Nazi-symbool, demonstreren voor het gerechtsgebouw in Zuid-Jakarta.

Op donderdag elf februari bereikte de ‘Rechtszaak van de Eeuw’ in Jakarta zijn beklemmende climax.

In een zompige rechtszaal zat de eens oppermachtige crimefighter Antasari Azhar gelaten het vonnis af te wachten.

Het Indonesische openbaar ministerie had de doodstraf geëist tegen het voormalige hoofd van de gevreesde anticorruptie-commissie KPK. Hij zou het brein zijn achter de mafia-achtige liquidatie van zakenman Nasruddin in maart vorig jaar.

De zakenman uit Zuid-Sulawesi werd door onbekenden op een brommer door zijn hoofd geschoten, toen hij in zijn BMW richting een golfvereniging reed in Tangerang (Zie verhaal over bloedmooie golfcaddy).

Een fatale liefde zou hebben geleid tot de moord: De schone Rhani was de derde vrouw van polygamist Nasruddin, maar zou het diepe verlangen van Antasari hebben opgewekt.

Ondanks de vijf airco’s in de rechtszaal, dropen donderdag de zweetdruppels van alle gezichten af. Voor het gerechtsgebouw stonden vijftig potige kerels met petjes, oorbellen en protestborden om de vrijspraak te eisen van de charismatische Antasari. Die had ironisch genoeg pakweg tien jaar geleden als officier van justitie gewerkt op precies dezelfde rechtbank van Zuid-Jakarta.

De dagen voor de uitspraak gonste het van de geruchten. Antasari zou doodstraf krijgen, er zou vrijspraak komen, of het zou om een reusachtig politiek complot gaan om de gehate KPK in diskrediet te brengen.

Immers, politicommandant Williardi, die het moordwapen had geleverd, bekende in een eerdere rechtzitting geslachtofferd te zijn door zijn politiesuperieuren. Met als doel Antasari ten val te brengen. Antasari’s partner in het moordcomplot was de zakenman Sigid, die prat ging op zijn contacten tot op het hoogste politieniveau.

Jakarta is de stad van samenzweringen, dus in brede kringen werd deze theorie niet als onwaarschijnlijk beschouwd. Te meer, omdat de gezaghebbende lijkschouwer Mu’nim Idris eind 2009 krantenkoppen haalde met zijn onthulling: Politiefunctionarissen hadden hem benaderd met het verzoek om in het forensisch rapport te schrijven dat Nasrudin met een negen millimeter kogel was doodgeschoten, hetgeen Mu’nim Idris weigerde.

Tegelijkertijd wezen Indonesische journalisten er tijdens het proces fijntjes op dat Williardi zijn getuigenis had veranderd toen een topadvocaat, en tevensbroer van Antasari’s advocaat Juniver Girsang, de verdediging van Williardi had overgenomen.

Imiddels hebben Sigid zestien jaar en Williardi twaalf jaar gevangenisstraf gekregen. Ook vijf mannen die het executieam zouden hebben gevormd, hebben gevangenisstraffen van zeventien en achtien jaar gekregen.

In de sauna-achtige rechtszaal was daarom de spanning voelbaar. Veel camera’s waren gericht op Antasari’s aantrekkelijke vrouw, toen de rechter alle getuigenissen voorlas, meer dan 178 pagina’s in meer dan zeven uur op donderdag.

Zo besprak de Javaanse rechter ook het verzoek in een hotelkamer van de 53-Antasari aan Rhani om een zogenoemde ‘hands-job,’ wat met veel gegiechel en gejoel uit de zaal werd beantwoord. In een eerdere rechtszitting hadden figuranten de gehele scene moeten reconstrueren. Het publiek kreeg al snel de slappe lach, maar de advocaten van Antasari spraken schande over het seksueel getinte toneelstukje van de officiers van justitie.

Maar op donderdag maakte het gegiechel plaats voor grote huilpartijen.

Uiteindelijk kort na vier uur s’middags kwamen de rechters met het vonnis. Antasari kreeg achttien jaar gevangenisstraf. De tranen biggelden over zijn wangen. Zijn familieleden moest huilen, omdat hij zo lang de cel in moet. De familie van de vermoorde Nasrudin huilde, omdat Antasari geen doodstraf had gekregen.

Zowel Antasari’s advocaten als het openbaar ministerie gaan nu in hoger beroep.

Nederlandse Papoealeider Viktor Kaisiepo overleden

De op 31 januari overleden Viktor Kaisiepo waarschuwde Papoealeider Nicolaas Jouwe (hierboven) op zijn hoede te blijven in Papoea.

Op 31 januari is Viktor Kaisiepo op 61-jarige leeftijd overleden.

De Papoealeider en zoon van de beroemde Papoea Markus Kaisiepo knokte decennialang voor zelfbeschikking van de Papoea’s.

De afgelopen jaren zocht hij een vreedzame dialoog op met Indonesië om de Papoea’s een betere toekomst te bieden.

De afgelopen weken had ik een interview met de gedoodverfde eerste premier van Papoea, de 86-jarige Nicolaas Jouwe over de toekomst van zijn geboorteland, de dood van Kelly Kwalik en de enorme migrantenstroom naar Papoea.

Ook sprak ik met Muridan Widjojo, senior researcher van het wetenschapsinstituut Lipi, en coördinator van het Papua Peace Network.

Hieronder de twee interviews:

U keert na vier decennia weer terug naar Papoea. Waar gaat u, Nicolaas Jouwe, in Jayapura aandacht aan besteden?

‘De belangrijkste onderwerpen voor mij zijn onderwijs, gezondheid en het welzijn van de bevolking in Papoea. Het volk moet worden opgeleid en gelijk komen met Indonesië.

De speciale autonomie is al negen jaar aan de gang. Er is nog steeds veel sprake van corruptie, en dat moet glad gestreken worden. Dat geld hebben de Papoea’s recht op.’

Steeds meer stemmen gaan op dat het Indonesische leger zich moet terugtrekken uit Papoea. Bent u het daarmee eens?

‘De aanwezigheid van het leger gaat minder worden, dat is mij verzekerd door de Indonesische regering en de ministers die ik gesproken heb. Ze streven allen naar normale verhoudingen. Het leger zal zich in de nabije toekomst terugtrekken. Maar rust en orde moet hersteld worden, voordat het leger kan wegtrekken.’

Op 16 december heeft de Indonesische politie rebellenleider Kelly Kwalik doogeschoten. Bent u het met de politie eens dat dit bijdraagt aan de veiligheid op Papoea?

‘Kwalik is een grote moordenaar, en uiteindelijk is hij zelf doodgeschoten. Hij heeft zijn eigen mensen omgebracht en ook Indonesiers uitgemoord. Kwalik was eigenlijk een woudloper.

Als je veel mensen vermoordt, dan heb je ook vijanden die jou willen vermoorden.’

Is het momenteel al veiliger op Papoea?

‘Botsingen tussen stammen zullen er altijd zijn. Er zijn altijd stamoorlogen geweest. De Papoea’s houden van een robbertje vechten. Het zijn krijgers. ‘Suku melawan suku.’

Maar Papoea’s zijn ook gewoon mensen die in vrede willen leven. Ook in Nieuw-Guinea komen ze terug naar Papoea. Want Bapak Jouwe is ook terug. Ze vragen zich dan af: ‘Waarom keren wij ook niet terug naar Papoea?’ ‘Pulang sadja.’

De regering gaat voor de terugkerende vluchtelingen uit Nieuw-Guinea huisjes aan de noordkust zorgen, er wordt een enorme nederzetting gebouwd voor die Papoea’s in gebieden waar ze vroeger gewoond hebben. Dat is aardig van de regering.’

Het aantal Indonesische migranten in Papoea nadert de veertig procent en zal de komende jaren nog meer toenemen. Zullen de Papoea’s een minderheid in eigen gebied worden?

‘Het probleem van nieuwkomers moet opgelost worden. Kustbewoners zijn hun grond kwijtgeraakt aan Chinese ondernemingen, die grond hebben overgenomen. Sommige dorpen hebben al hun grond verkocht, ze hebben geen grond meer.

In de jaren zeventig en tachtig kwamen de militairen. Het was de periode van DOM, militair gecontroleerd gebied. En na de militairen kwamen de Chinese ondernemers. De Papoea’s beschikten niet over geld. De militairen zeiden: ‘als je aan geld wil komen, dan moet je je grond verkopen. Zo hebben hele dorpen hun grond verkocht. Dat is een akelige ontwikkeling geweest. Daar wil ik me erg mee bezig houden.’

Interview met Muridan Widjojo

Senior researcher van het wetenschapsinstituut Lipi, en coördinator van het Papua Peace Network, architect van de Papua Roadmap.

De Indonesische regering heeft zijn best gedaan om Papoealeider Nicolaas Jouwe vanuit Nederland terug te laten keren naar Papoea. Waarom is dit voor Jakarta zo belangrijk?

‘Het is deel van de strategie van de Indonesische regering. Ze proberen aan Papoea en de internationale gemeenschap te tonen, dat ze een dialoog willen. Maar het is erg eenzijdig. De regering benadert slechts individuen, zoals de Papoealeider in Nederland Nicolaas Jouwe. Maar de Papoea’s beschouwen hem nu als een verrader.’

‘Vooral de jonge studenten en jonge Papoealeiders zijn erg teleurgesteld in Jouwe. De overheid zal daarom weinig voordeel krijgen aan de terugkeer van Jouwe. De regering heeft voor nieuwe huizen gezorgd voor de honderd mensen die terugkomen uit Nieuw-Guinea. Dit zijn absoluut geen Papoealeiders. Maar dit kweekt ook weer jaloezie van de lokale gemeenschap.

De hulp is heel erg eenzijdig en moet slechts een imago creeren voor de Indonesische regering. Het lost de wortelen van het conflict niet op.’

Met het wetenschapinstituut Lipi in Jakarta heeft u een Papua Roadmap ontwikkeld, dat via een dialoog een einde aan het conflict met de Papoeaanse rebellenbeweging OPM moet brengen. Ontvangt u in Jakarta veel steun voor dit plan?

‘We krijgen in het parlement steun van Golkar en Partai Demokrat, maar niet van PDI-P en PKS. Zij wantrouwen ons. We hebben tijd nodig om de Papoea’s voor te bereiden op een dialoog. En de OPM-groep moet betrokken zijn, anders heeft het geen zin. Dat is het standpunt van het Papua Peace Network. In deze dialoog kunnen we de wortelen van het conflict bespreken.

Maar wie spreekt voor de Papoea’s. De vice-president Jusuf Kalla vroeg het me, en het is moeilijk te beantwoorden. Er zijn zoveel verschillende leiders.’

Op december heeft de Indonesische politie rebellenleider Kelly Kwalik doogeschoten. Bent u het met de politie eens dat dit bijdraagt aan de veiligheid op Papoea?

‘We hebben zijn dood veroordeeld. Het voegt niet toe aan een vriendelijke atmosfeer. Het is een sterk dat de vicieuze cirkel van geweld nog steeds voortduurt.

Ze gebruiken Kelly Kwalik als zondebok. Maar de schietpartijen bij de mijnen van Freeport McMoran in Mimika zullen niet stoppen. Ik was toen al overtuigd dat er opnieuw schietpartijen zullen plaatsvinden.

Er zijn heel veel verschillende mensen betrokken bij de mijnen van Freeport. Mensen die voedsel, woningen en prostituees regelen, die veiligheidsdiensten bieden, politie, Freeport-beveiligers. Het is een hele mix van verschillende groepen.

In Papoea is er ook een lange geschiedenis van felle concurrentie tussen politie en het leger. In 1996 tot 1998 schoten militairen en agenten op de daken van elkaars hoofdkwartier.’

‘Babe’ zaait angst

De stoere Diki (rechts) is blij dat hij nog leeft. Inmiddels is hij een ware mediaster die op alle Indonesischer nieuwszenders zijn relaas doet.

“Mijn kantoor werd overspoeld door vragen van bezorgde ouders,” vertelt Arist Merdeka Sirait, Secretaris-Generaal van Nationale Commissie voor Kinderbescherming op vrijdag tijdens een interview voor het Reformatorisch Dagblad.

Iedereen is bang voor een nieuwe seriemoordenaar die op straatkinderen jaagt.

Arist stuurt me naar Cakung, een achterbuurt ver in Oost-Jakarta. “Ga daar met de welzijnswerkers en met de straatkinderen praten. Die kunnen je echt vertellen wat er aan de hand is.” Een lange autorit brengt me naar de rommelige buurt in de schaduw van Bekasi, op steenworp afstand van het drukke station Jatinegara. Dit was het werkgebied van ‘Babé.’

De 49-jarige kindermoordenaar Baequni alias ‘Babé’ hield Jakarta wekenlang in een angstige greep. Gezinnen verboden hun kinderen nog op straat te spelen.

In een klein straatje parkeer ik mijn auto voor de stichting Balarenik. Het is een opvangtehuis voor straatkinderen. Een auto van de Indonesische televisiezender RCTI staat nog voor de deur. Binnen kom ik Diki tegen.

De dertienjarige Diki leeft al vijf jaar op straat. In de buurt Pulogadung, Oost-Jakarta speelt hij met een gitaar Indonesische popliedjes voor automobilisten. Hij verdient er omgerekend bijna twee euro per dag mee. Zijn vader is ook straatmuzikant, zijn moeder woont nog in de kampong in Brebes, Midden-Java.

“Mijn oog heb ik verloren door een katapult tijdens een straatgevecht,” vertelt Diki stoer over zijn beschadigde linkeroog. Voor de deur van een shoppingmall in Jakarta leerde Diki en zijn vriendjes sigaretteverkoper Babé kennnen. “Hij was een aardige man, die ons onderdak bood in zijn bouwvallige huisje. We sliepen met zijn zessen op de grond. Meisjes mochten er niet komen,” aldus Diki.

Op zeven januari raakte Diki’s tienjarige vriendje Andryansah vermist. Zijn moeder Nurhamidah ging naar de politie. “Ik heb vier kinderen. Maar door mijn economische situatie kan ik ze niet allemaal onderhouden,” vertelt de 36-jarige Nurhamidah. Uren later werd een zwaar gemutileerd en onthoofd lichaampje gevonden.

Twaalf uur later stelde politierechercheurs in burger zich op rondom het huis van  ‘Babe.’ Kort hierna arresteerden ze de 49-jarige Baequni in zijn huisje. Babé gaf snel toe het jongetje te hebben verkracht en vermoord.

In de afgelopen weken bekende Babé sinds 1997 veertien kinderen te hebben verkracht en gruwelijk vermoord. De stuk gesneden lichaampjes stopte hij in kartonnen dozen die hij naar Magelang en andere plaatsen in Java bracht en begroef.

Afgelopen dinsdag begroef de Noord-Sumatraanse schoonmaakster haar zoontje. Tientallen straatkinderen waren aanwezig bij de begrafenis. Sindsdien biedt ze voor de veiligheid van haar andere kinderen.

Veel arme Jakartanen uit de honderden achterbuurten van de hoofdstad zijn razend op hun overheid. Ze voelen dat hun kinderen onvoldoende beschermd worden. Intussen blijft het aantal straatkinderen in Jakarta groeien. In de periode 2008 tot 2009 nam het aantal straatkinderen toe van achtduizend naar twaalfduizend kinderen.